Arte Paleocristiá e Bizantina

Tema 03 paleocristiano y bizantino

View more presentations from Miguel Ángel Jiménez.

A BASÍLICA

A BASÍLICA PALEOCRISTIÁ: SAN PEDRO EN ROMA http://www.youtube.com/watch?v=BMWayDzE-c0&playnext=1&list=PL580ECEB5874015B8&index=2
SANTA SOFÍA DE CONSTANTINOPLA
http://www.youtube.com/watch?v=EtGr5w4KNso

O templo de Ramsés II en Abu Simbel

Coñecido como "O Templo de Riamsese-Meryaumun", foi construído por Ramsés II e iniciado a comezos do seu reinado.

O templo ábrese cun pórtico que conduce a un atrio e unha terraza, onde se atopa a impresionante fachada, escavada na rocha, na que están os famosos colosos de Ramsés II. Estes están acompañados de pequenas figuras, colocadas entre as pernas, que representan aos seus parentes. O templo erexiuse aproveitando as cavidades existentes, agora adicadas a divinidades locais, e agrandando a planta para adaptala ás novas necesidades. Só aparecen citas de Ramsés II, salvo un escrito de Siptah, alabando aos deuses, que se atopa na parede norte da entrada.

A construcción foi planificada de forma que dúas veces ao ano, cando o sol saía polo horizonte, os seus raios penetraban pola porta e tras proxectarse nunha gran sala de oito columnas, no vestíbulo e no santuario incidían sobre as catro estatuas do nicho de parte superior que se iluminaban por completo. Este fenómeno coñécese como a "Perpendicular do sol sobre Abu Simbel". Dura aproximadamente vinte minutos e non ten ningún tipo de relación coas datas do nacemento e a coroación de Ramsés II como se cría. Trátase dun fenómeno único do templo que mostra a gran creatividade arquitectónica dos antigos exipcios, que querían mostrar e asegurar a relación entre o Templo e o Sol.

http://elviajero.elpais.com/articulo/viajes/Sen-en-Mut/camara/secreta/elpviavia/20100424elpviavje_8/Tes

O Templo de Ramsés II é o máis grande que este faraón mandou construír en Nubia. Abu Simbel significa "montaña pura" e está situada á marxe do río Nilo.

Os dous templos que se atopan en Abu Simbel foron declarados Patrimonio da Humanidade pola UNESCO en 1979. Actualmente debido á axuda internacional que fixo posible o traslado de ambos templos a un terreo máis elevado canso se levou a cabo a construcción da presa de Assuán, este monumento continúa sendo un dos máis famosos e impresionantes de todo Exipto.

A Vitoria de Samotracia

Escultura helenística grega.

Cara 190 a.C.

2,45 m.

Museo do Louvre. París

É unha obra orixinal, procedente do Santuario de Cabiros, en Samotracia. Realizada en mármol, en bulto redondo. Elevada sobre a proa dun barco de pedra, formaba un espectacular conxunto escultórico erixido no cumio dun santuario rochoso.

Tema: É unha Niké ou Vitoria, representada como unha muller con alas que acaba de pousarse con brío sobre a proa dun navío. Aínda mantén as alas despregadas e as suas roupas arremuíñanse polo vento do mar. A estatua perdeu a cabeza e os brazos. Viste un fino chitón transparente, atado cun nudo baixo o peito que presiona a tea. Os infinitos pregos do lixeiro vestido fluen arredor do corpo, péganse ao peito e ventre, insinúan e realzan as belas formas redondeadas. O peso descansa sobre a perna dereita mentres a esquerda vai cara atrás, nunha suave e longa ondulación.

A composición é aberta, as liñas que conforman o eixe da obra son as diagonais e as curvas, que producen desequilibrio. De frente, a figura retórcese e ábrese nas dúas longas curvas das alas. Vista lateralmente, obsérvase unha grande liña diagonal que iría dende a perna ata a cabeza. O dinamismo da composición complétase coas múltiples e delicadas curvas do vestido. O movemento impetuoso da niké exprésase nos panos, que se axitan e voan, e nas ás despregadas cara os lados e cara atrás. O escultor quixo captar o instante no que se pousa.

O modelado das formas consegue grande expresividade. O artista soubo expresar os efectos do azoute do vento sobre o corpo da deusa, cun estudio anatómico de grande habilidade técnica. Delinea con pericia os seos, o ventre e as diferencias de grosor das pernas. O lixeiro roupaxe, de "panos mollados" adheridos ao corpo, vela as formas e cargaas de sensualidade e misterio, volvendo máis fermoso o corpo da Niké. O xogo da luz acentúase nos pregos, creando violentos contrastes de luz e sombra. A factura da obra é refinada e virtuosa estando ben traballadas as diferentes texturas (telas, plumaxe das ás, etc).

Estilo: a obra presenta as características da arte helenística, último periodo da escultura grega: complicación compositiva, ilusionismo escenográfico, grandiosidade e ruptura da proporción e equilibrio clásicos, realismo, gusto polo movemento, a tensión dramática, sensualidade e beleza, habilidade técnica. O autor basease en modelos clásicos anteriores, percibíndose a influencia de Fidias na técnica dos panos mollados, pero é máis realista.

Función: destinada a conmemorar unha batalla naval na que os habitantes da illa de Rodas venceron aAntíoco III de Siria. A escultura simboliza este triunfo.

O escultor e a súa época: a obra atribúese a Pithócritos, escultor pouco coñecido da Escola de Rodas, unha das principais da etapa helenística (séculos III-II-I a.C). A ela débense obras tan famosas como oColoso de Rodas, unha das sete maravillas da Antigüedade, ou o grupo escultórico do Laocoonte e os seus fillos. Tralas conquistas de Alexandro Magno, a cultura grega difúndese e fusionase coa oriental, xurdindo unha cultura de gran luxo e refinamento estético. É a fase máis barroca do helenismo, de enorme variedade: nela conviven o ideal e o real, a belleza e a deformidade, os temas dramáticos e os cotiás, representándose todas as idades do ser humano (de nenos a vellos). Os clientes serán unha minoría rica e poderosa da época.

CENTAUROMAQUIA

"CENTAUROMAQUIA (Fidias. Metopa do Partenón) Conta a mitoloxía grega que nos boscosos montes das rexións de Tesalia e Arcadia vivían unha..."

A Porta de Ishtar e a Leona Ferida

Aínda que o nome acabaría facendo referencia ao conxunto da civilización, Mesopotamia significa "terra entre dous ríos" e refírese ás zonas fértiles de Oriente Próximo, situadas entre os ríos Tigris e Eufrates e as súas franxas, que se corresponden con aquelas áreas non desérticas do actual Iraq. Nelas habitaron civilizacións en constante conflito, dada a fertilidade das terras que habitaban. Así, a arte mesopotámica engloba manifestacións culturais de diversos pobos, o que nos leva a falar de arte sumerio-acadia, asiria e babilónica e non simplemente mesopotámica.

De entre elas escollemos dúas obras, as que máis nos gustaron, a Porta de Ishtar e a Leona Ferida do palacio de Asurbanipal en Nínive.

A PORTA DE ISHTAR

A porta de Ishtar era unha das oito portas monumentais da muralla interior da cidade de Babilonia, a través da cal se accedía ao templo de Bel, onde se celebraban as festas do ano novo.

Estaba dedicada á deusa do mesmo nome: Ishtar. Foi contruída no ano 575 a. C. por Nabucodonosor II e descuberta durante as campañas arqueolóxicas alemanas levadas a cabo entre o 1902 e o 1914. A porta foi reconstruída, a partir dos restos conservados, en 1930, no Museo de Pérgamo en Berlín, onde aínda se expón na actualidade.

A porta, que mide 14 metros de altura por 10 de ancho, componse de ladrillos vidriados, a maioría de cor azul, aínda que tamén os hai dourados e vermellos. A cor azul era moi empregada debido á abundancia do lapislázuli, unha xema moi apreciada dende a antigüidade ata os nosos días.

As cores douradas e vermellas dispóñense en siluetas de dragóns, touros, leóns e outros seres mitolóxicos. Tanto o arco da porta como o inferior están decorados a base de ringleiras de flores grandes que semellan margaridas. Orixinariamente contaba con dúas esfinxes dentro do arco da porta.

Durante o goberno de Saddam Hussein en Iraq, comezáranse a reconstruir grandes zonas da vella Babilonia, entre elas a porta de Ishtar, levantándose unha réplica sobre o antigo emprazamento orixinal. O proxecto consistía en convertila na porta de acceso a un novo museo arqueolóxico iraquí, que nunca chegou a construirse. Na actualidade, campamentos das Brigadas do exército dos Estados Unidos aséntanse dentro das murallas de Babilonia.

E que podemos dicir do Lapislázuli, o mineral da porta de Ishtar?

Practicamente todo o lapislázuli empregado en Eurasia obtíñase de minas situadas en Afganistán que aínda son explotadas na actualidade, con procedementos similares aos de fai centos de anos. Actualmente existen no mundo dous importantes xacementos onde atopar esta fermosa pedra, un en Afganistán e outro en Chile.

O polvo deste mineral, a azurita, proporcionaba un pigmento azul moi buscado entre os grandes pintores renacentistas europeos: Leonardo da Vinci, Alberto Durero ou Fra Angélico. Coñecido como "Ouro azul", o seu prezo igualaba ao do ouro e empregábase tamén na decoración de mobles, para incrementar o seu valor. En América temén foi moi empregado polos pintores da Escola de Cuzqueña.

A súa cor azul considerábase símbolo de pureza, saúde, sorte e nobreza, o que motivou que fose empregado por moitos pobos ao longo da historia, entre eles os exipcios, babilonios ou asirios.

A LEONA FERIDA

Trátase dun baixorelevo labrado no palacio de Asurbanipal en Nínive, no século VII a. C., do que non se coñece a súa autoría. Forma parte dunha escena cinexética onde o monarca, axudado dos seus xinetes, participaba na cacería do león. O artista soubo transmitir o espíritu da cacería, representando animais caídos, volteando no aire, ou revolvéndose de dor. Así, podemos observar o caso desta leona ferida, que aínda parece que ten forzas para arrastrarse coas súas garras dianteiras. Mentras, nun esforzado intento de incorporarse, arrastra as súas patas traseiras xa paralizadas a causa das frechas que atravesan a súa columna vertebral.

E quen foi Asurbanipal, tamén coñecido como Sardanápalo?

Fálase de Sardanápalo como unha mitoloxización de Asurbanipal, rei de Asiria, coñecido por ser un dos poucos reis da antigúidade que sabía ler e escribir. Durante o seu reinado, a escultura Asiria alcanzou gran apoxeo e así se aprecia no palacio de Nínive. Sardanápalo, como sería coñecido máis adiante en textos gregos, latinos e medievais, creou a biblioteca de Nínive, a primeira en recoller e organizar o material de forma sistemática. Nela recolleuse toda a literatura dispoñible en escritura cuneiforme naquel entonces.

A pintura romántica francesa volveunos a recordar a Sardanápalo, da man de Delacroix, retratándoo na hora da súa morte, deitado na súa cama enriba dunha grande fogueira, rodeado de todo o seu séquito que morrería canda a él. A lenda conta o suicidio de Sardanápalo rodeado das súas concubinas e cabalos, incendiando o seu palacio e toda a cidade de Nínive, para que o innimigo non puidese conquistala. Sardanápalo foi unha figura moi recurrida polos autores románticos. Así, Lord Byron escribeu o seu drama, Sardanápalus, en 1821, dando nome á favorita do rei, a escrava Mirra.

Unha das versións do suposto epitafio de Sardanápalo di o seguinte: “Come, bebe, xoga, porque o demais non vale a pena", versión positiva do Carpe Diem.

Tampouco a García Lorca lle pasaría desapercivido e así o describe na sua Oda e burla de Sesostris e Sardanápalo:

Sardanápalo enfermo de esmeralda,

que se quita las venas para entrar en el baño.

Niño triste que monta los caimanes y tiembla

con la rosa nocturna de fugitivo acento.

Compraste en almacenes de Tokio

un millón tres mil una mariposas

y les diste a beber sangre en los cuellos

de un millón tres mil una doncellas degolladas.

E así o ve Goethe en Fausto, 1832.

Mefistófeles: Mandaría edificar para las más lindas mujeres unas casitas íntimamente cómodas; allí pasaría horas sin fin en un retiro deliciosamente acompañado. Y digo mujeres, porque, una vez por todas, quiero yo las beldades en plural.

Fausto: ¡Ruin y moderno! ¡Sardanápalo!

Fontes consultadas:

https://www.ucm.es/info/especulo/numero33/sardanap.html

http://tausiet.blogsome.com/2009/04/11/que-majo-sardanapalo/

http://www.labitacoradeltigre.com/2008/09/03/un-nuevo-sardanapalo/

http://es.wikipedia.org/wiki/La_muerte_de_Sardan%C3%A1palo

http://cartelen.louvre.fr/cartelen/visite?srv=car_not_frame&idNotice=22747

http://www.artehistoria.jcyl.es/genios/cuadros/2200.htm

http://www.telecable.es/personales/angel1/pinrom/delacroix/muerte.html

O CRÓMLECH DE STONEHENGE

O Crómlech de Stonehenge é un dos monumentos máis impresionantes do megalítico. Atópase no condado de Wiltshire en Inglaterra. O termo megalitismo procede das palabras gregas mega (μεγας), grande, e lithos (λιθος), pedra. O megalitismo encádrase no periodo neolítico, iniciándose a mediados do V milenio a.C. e xeralizándose por toda Europa ata comezos da Idade de bronce, no II milenio a.C.

O crómlech é unha das tipoloxías de monumentos do megalítico, consistente nun conxunto de pedras en forma de círculo asociado ao culto ao sol. Os crómlechs, como todos os monumentos megalíticos, tiñan esencialmente un carácter funerario, funcionaban como necrópoles. A súa peculiar disposición e a extraordinaria monumentalidade e complexidade, fixeron pensar tamén a moitos estudosos na posibilidade doutro tipo de funcións como templos ou lugares de reunión comunitaria.

O primeiro texto que menciona este lugar con exactitude atópase na Historia Regnun Britanniae do clérigo Geoffroy de Monmouth (1136), un dos autores do ciclo artúrico. Stonehenge é, según él, unha creación do druída Merlín quen, grazas á maxia e aos seus poderes mentais, trouxo as pedras dende Irlanda, onde eran coñecidas como o "anel do Xigante". Logo empregou as propias forzas do lugar para facer aparecer o dragón.

Según a máis difundida destas historias, Stonehenge naceu cando o mítico Mago Merlín lle aconsellou ao Rey Arturo que, para erixir unha obra que durase por sempre, enviara a buscar á Danza dos Xigantes -unhas montañas ubicadas en Irlanda -as máis grandes pedras que existiran, e construíra con elas un santuario que o tempo non podería dañar nin eliminar. Esto provocou unha guerra, posto que o Rey Gillomán de Irlanda non estaba disposto a permitir que os británicos se levaran as pedras. Sería tamén neste lugar onde todos os nobres de Inglaterra prestaron juramento ao rey Arturo.

Os autores británicos John Aubrey e William Stukeley, a finais do século XVII e a principios do XVIII, contribuíron fortemente a mantener a imaxen de Stonehenge como un templo druídico.



Outras tipoloxías de monumentos megalíticos son o menhir, pedra alongada cravada no chan, os aliñamentos, filas de menhires xunto a unha tumba, ou o dolmen, estrutura de carácter funerario formado por pedras verticais que sosteñen unha horizontal. En Galicia atopamos numerosos exemplos como o de Dombate ou Axeitos. O debuxo que aparece a continuación ilústranos sobre o proceso de construción dun monumento megalítico.

http://vizerra.com/es/locations/stonehenge

http://documentaleshistory.blogspot.com/2010/08/misterios-sin-resolver-stonehenge.html

http://www.fromoldbooks.org/OldEngland/pages/0002-Stonehenge-Restored-plan/1165x1066-q85.html

VENUS DE WILLENDORFF

Esta Venus leva o nome do lugar, Willendorff, á beira do Danubio, onde foi descuberta en 1908 polo arqueólogo austríaco Josef Szombathy. O xacemento de Willendorf é un conxunto de sete ocupacións do Paleolítico Superior nun campo do val do Danubio.

Esta figura feminina, datada de entre oas nos 25ooo e 18000 a. C., é un dos exemplares máis antigos de Venus na arte do Paleolítico. Tense interpretado como amuleto da fertilidade e parte do naturalismo para chegar a unha representación próxima á abstración na que se potencian os seos, o ventre e a pube, dotando a figura dun volume extraordinario.

AUGUSTO DE PRIMA PORTA

Quen foi Augusto?

Caio Julio Cesar Augusto foi o primeiro emperador de Roma. Convirteuse en heredeiro de Julio Cesar tralo seu asasinato. Xunto con Marco Antonio e Lépido conformou unha ditadura militar coñecida como o Segundo Triunvirato, gobernando Roma e a maior parte das súas provincias. Convirteuse no emperador romano co mandato máis longo da súa historia. Por lei, Augusto contaba con toda unha colección de poderes perpetuos conferidos polo Senado, incluíndo aqueles relativos ao tribuno da plebe e ao censor

O seu poder foi crecendo gracias aos recursos obtidos das suas conquistas, creando relacións de clientela ao longo del Imperio Romano. O control de Augusto sobre a maioría das lexións de Roma existentes supuxo unha ameaza armada que podía ser usada contra o Senado, permitíndolle desta maneira coaccionar as decisións do mesmo. Con este poder para eliminar a oposición senatorial mediante o uso de armas, o Senado pasou a adoptar un perfil dócil cara o seu estatus soberano. O seu mandato por medio do clientelismo, o poder militar e a acumulación dos cargos propios da extinta República, convirteuse no modelo a seguir para os posteriores gobernantes.

O mandato de Augusto inagurou una era de paz relativa coñecida como a Paz Romana ou Pax Augusta (na sua honra). Salvo polas constantes guerras fronteirizas, e coa excepción dunha guerra civil de sucesión imperial que durou un ano, Roma gozou dun ambiente pacífico durante máis de dous séculos. De igual forma, Augusto expandeu o Imperio Romano, asegurando as fronteiras mediante a subordinación a Roma das rexións circundantes.

Trala sua morte, o Senado divinizouno. A xeito de legado, os seus nomes, César e Augusto, serían adoptados por todos os emperadores posteriores e, o mes de Sextilis, sería renomeado como Agosto na sua honra.

O Augusto de Prima Porta

Recibe o nome de Augusto Prima porta polo lugar onde foi atopada a comezos do século XIX: Villa Augusto, un pequeño palacete en Prima Porta, ás aforas de Roma Roma, onde ao parecer se retirou Libia, a terceira muller de Augusto, ao morrer él no ano 14 d. C. Hoxe exponse nos museos vaticanos.

Octavio aparece representado como xefe militar, thorachatus, portando unha coraza que orixinalmente se atopaba policromada, ao igual que a totalidade da escultura. Podemos observar a continuación unha fotografía ilustrativa onde se recrea o que puido ser a obra policromada.


Trátase dunha escultura de bulto redondo e corpo enteiro que mide dous metros de alto e está realizada en mármol, aínda que posiblemente se trate da copia dunha obra anterior en bronce. O retrato oficial dos emperadores romanos convirteuse nun instrumento de propaganda, coa evidente función política de exaltar as glorias do emperador ante o pobo. Asi pois, Augusto móstrase ante nós como un ser excepcional, equiparable aos antigos héroes mitolóxicos e incluso aos propios Deuses do Olimpo, un ser humano e divino ao mesmo tempo. De feito, o emperador aparece descalzo, como adoitaban facer os antigos héroes olímpicos e un cupido, herdeiro da deusa Venus, cabalgando sobre un delfín abrázalle unha perna, feito que nos remite á inmortalidade.

A imaxe idealizada de Augusto, pola súa disposición e carácter, remítenos a Policleto. Nela apréciase ese marcado contraposto que equilibra a figura e que leva, ao emperador, a flexionar a perna esquerda ao tempo que ergue o brazo dereito, portando co esquerdo o bastón de mando consular. Incluso a coraza reflicte os músculos do torso, que nos remiten de novo á imaxe do Doríforo. Vístese de militar e, aínda que os rasgos idealizados do mandatario son patentes, o retrato non está exento de certo realismo que fai que poidamos identificar á personaxe. O típico flequillo do emperador, que observamos repetidamente en moitos outros retratos seus, ou a representación do rostro atópanse aquí claramente definidos e remítennos ao verismo que caracteriza o retrato romano, aínda que durante a época imperial sempre matizado por esa idealización da que vimos falando.



A coraza imperial exalta tamén as glorias de Octavio. No centro aparece o deus da guerra, Marte, recibindo as insignias dun embaixador. As dúas mulleres, sentadas a ambos lados, simbolizan as provincias pacificadas de Hispania, á nosa esquerda, e da Galia á dereita.


Na parte superior da coraza, que se correspondería co peito, aparece a representación do carro do sol guiado pola aurora. Do outro lado atopamos a alba. Nos tirantes que suxeitarían a coraza aos hombreiros do emprerador emplázanse sendas esfinxes aladas, animais mitolóxicos que, se os lembramos nos palacios reais asirios, defendían a entrada e simbolizaban o poder. Na parte inferior da coraza, os deuses romanos Apolo e Diana flanquean a unha imaxe da terra co corno da abundancia.

Fontes consultadas

http://pincelyburil2.blogspot.com/2010/10/augusto-de-prima-porta.html

http://aprendersociales.blogspot.com/2008/11/augusto-de-prima-porta.html

http://enelvallearte.blogspot.com/2009/11/augusto-prima-porta.html